Žozep Borelj (Josep Borrell), visoki predstavnik Evropske unije (EU) za spoljnu i bezbjednosnu politiku, upozorio je u ponedjeljak 28. februara da bi Rusija mogla pokrenuti aktivnosti destabilizacije u Bosni i Hercegovini (BiH), ali i na cijelom zapadnom Balkanu, javlja Radio Slobodna Evropa.

Nakon sastanka ministara odbrane država članica EU, Borelj je poručio da je odluka koju je donio 25. februara, o jačanju snaga misije EUFOR Althea u BiH za dodatnih 500 vojnika, “oprezan i razmjeran znak naše odlučnosti za očuvanje stabilnosti Bosne i Hercegovine”.

Razgovor Lavrov – Dodik

Isti dan kada je Borelj ovo rekao, na Facebook stranici Ambasade Ruske Federacije u BiH objavljeno je da su telefonski razgovarali ruski ministar spoljnih poslova Sergej Lavrov i član Predsjedništva BiH, te lider vodeće stranke u entietu Republika Srpska, Milorad Dodik, i to na inicijativu bosanskohercegovačke strane.

U objavi se navodi da su razmijenjena mišljenja o “implementaciji dogovora nastalih nakon sastanka predsjednika Ruske Federacije Vladimira Putina i Dodika u Moskvi u decembru 2021. godine”, te da su zacrtani koraci za intenziviranje napora u tom pravcu.

“Ponovo je potvrđena zajednička opredijeljenost za striktno poštovanje Dejtonskog sporazuma o BiH, suzbijanje sve prisutnijih pokušaja da se principi sadržani u njima i odobreni od strane Savjeta bezbjednosti UN-a preinače kako bi odgovarali EU i NATO-u i na štetu naroda Republike Srpske”, ističe se u objavi.

Dodaje se da su “detaljna razjašnjenja ruske strane u vezi sa situacijom oko Ukrajine, razlozi relevantnih odluka koje je donijelo rukovodstvo naše zemlje primljena sa razumijevanjem”.

U obraćanju novinarima 28. februara, Dodik je rekao da “poštuje teritorijalni integritet svih članica UN, pa tako i Ukrajine”, ali je i dalje kao u prethodnim javnim istupima insistirao na neutralnosti BiH po pitanju ruske invazije na tu državu.

Njegove kolege iz Predsjedništva BiH, Željko Komšić i Šefik Džaferović, osudili su napad Rusije na Ukrajinu i poručili da poštuju njen teritorijalni integritet i suverenitet.

Šta je dogovoreno u decembru u Moskvi?

Dodik i Putin su se sastali u Kremlju 2. decembra prošle godine.

Dan kasnije, 3. decembra, Dodik je razgovarao u Sankt Peterburgu sa Aleksejem Milerom, direktorom ruskog energetskog giganta “Gazprom”.

Nakon povratka u Banjaluku, 4. decembra, Dodik je novinarima rekao da se najviše razgovaralo o političkim pitanjima u BiH, te da je predsjednik Rusije dao čvrsta uvjeravanja da neće podržati imenovanje visokog predstavnika Kristijana Šmita (Christiana Schmidta) pred Savjetom bezbjednosti Ujedinjenih nacija (SB UN).

Dodik je rekao i da je Putina upoznao o željama za vraćanje nadležnosti sa nivoa BiH na nivo RS. Putina je takođe obavijestio da RS nema namjeru da se krećemo ka NATO-u. Istakao je i da je sa rukovodstvom “Gazproma” dogovorio izgradnju gasovoda kroz Republiku Srpsku.

Dodik se do sada više puta sastajao sa Putinom, najčešće na marginama Međunarodnog ekonomskog foruma u Sankt Peterburgu.

Rusija protiv visokog predstavnika

Rusija je zajedno sa Kinom pokušala da spriječi imenovanje Kristijana Šmita (Christiana Schmidta) za novog visokog predstavnika u BiH. Nakon što je imenovan, obje zemlje su objavile da ne priznaju njegov legitimitet.

Rusija smatra da Savjet bezbjednosti (SB) UN nije ovjerio Šmitovu kandidaturu, a 31. jula se oglasila ruska ambasada u BiH, koja je poručila da nema namjeru sarađivati sa njim, te zaprijetila kako “oni koji to čine rade na vlastitu odgovornost i rizik, jer on nema potreban mandat SB UN”.

U avgustu su istakli da nisu protiv njega, da cijene njegovo znanje i iskustvo, ali da zato što nije ispoštovan princip konsenzusa prilikom njegovog imenovanja, za njih je nelegitiman kao visoki predstavnik.

Šmit je stupio na dužnost 1. avgusta 2021. godine, nakon krize u koju je država zapala blokadom institucija od strane srpskih predstavnika. Taj potez je usledio u znak protesta zbog odluke Šmitovog prethodnika, Valentina Incka da zabrani negiranje genocida u BiH.

Dodik i ruski šef diplomatije Sergej Lavrov su razgovarali u martu prošle godine, zaključivši da nema otvorenih pitanja između Rusije i BiH, i da treba zatvoriti kancelariju visokog predstavnika.

Tokom istog mjeseca, ruski ambasador u BiH Igor Kalabuhov je za Radio Slobodna Evropa (RSE) izjavio da je “principijelan stav Ruske Federacije da je vrijeme za zatvaranje OHR-a”.

Funkcija visokog predstavnika uspostavljena je u skladu s Opštim okvirnim sporazumom za mir u BiH, Dejtonskim mirovnim sporazumom, dogovorenim 21. novembra 1995.

Susret dan poslije Putinove odluke

Kalabuhov je posljednji put posjetio Banjaluku 22. februara, dan nakon što je Vladimir Putin priznao samostalnost separatističkih regija Donjeck i Lugansk na istoku Ukrajine i odobrio slanje trupa u tu oblast. Tada se i sastao sa Dodikom, nakon čega je saopšteno da je bilo riječi o aktuelnoj političkoj situaciji u BiH, ekonomskoj saradnji Rusije i BiH, te o “ostalim aktuelnim političkim pitanjima”.

Ruski ambasador je ranije, tokom novembra, rekao da “ne vidi nikakav problem u ideji Milorada Dodika o samostalnoj Republici Srpskoj u okviru Bosne i Hercegovine”. Ipak, dodao je da je ovo stvar političara, demokratskih odluka, te da će je Rusija podržati ako do njene realizacije dođe u dijalogu.

Rusija o BiH i NATO

Osim što su suprotstavljeni visokom predstavniku, Rusi su žestoki protivnici širenja NATO saveza na BiH.

“U slučaju praktičnog zbližavanja BiH i NATO-a, naša zemlja će morati reagovati na ovaj neprijateljski korak”, saopštila je 18. marta prošle godine Ambasada Rusije povodom, kako su tada naveli, “reakcija na brojne publikacije koje hvale prednosti članstva BiH u NATO”.

Ruska ambasada je to saopštila dan nakon konstituisanja državne komisije za saradnju sa Sjevernoatlantskim savezom, čiji zadatak je da utvrđuje prioritete u realizaciji obaveza koje proizlaze iz učešća BiH u Partnerstvu za mir i iz Programa reformi.

Lavrov u BiH

Sergej Lavrov, dugogodišnji ruski ministar spoljnih poslova, u prethodnih nekoliko godina je dva puta bio u Bosni i Hercegovini. Posljednja njegova posjeta BiH je bila u decembru 2020. godine, kada je bilo planirano da se sa njim sastanu sva tri člana Predsjedništva BiH, ali su Šefik Džaferović i Željko Komšić bojkotovali sastanak.

Za Džaferovića i Komšića je bilo sporno što na sastanku njihovog kolege iz Predsjedništva BiH, Milorada Dodika, i Lavrova, nije bila istaknuta državna zastava BiH, te što je Lavrov podržao Rezoluciju o vojnoj neutralnosti koju je usvojila Narodna skupština RS.

Sporni sastanak, na kojem je sem Dodika i Lavrova bilo i rukovodstvo RS, održao se dan ranije, 14. decembra 2020, u Istočnom Sarajevu. Tada je Lavrov poručio da je Dejtonski sporazum “temelj funkcionisanja BiH, te da “treba poštovati ravnopravnost tri konstitutivna naroda i dva entiteta”.

Taj susret je, međutim, ostao u senci afere “Ikona”, kada je Dodik Lavrovu poklonio pozlaćenu ikonu staru 300 godina, a za koju su ukrajinske vlasti tvrdile da je ukradena iz Luganska, jednog od gradova pod vlašću proruskih separatista na istoku ove države.

Ikona je na kraju vraćena Dodiku, a istraga je još u toku.

Prije toga, Lavrov je posjetio Sarajevo i Banjaluku u septembru 2018. godine, uoči tadašnjih lokalnih izbora.

U Sarajevu je poručio da Moskva želi dosljedno provođenje Dejtonskog sporazuma, ali je protiv demonizacije Republike Srpske (RS), te rekao da je odavno bilo vrijeme da se BiH oslobodi spoljne uprave.

Nakon Sarajeva, Lavrov se zaputio u svoju do sada jedinu posjetu Banjaluci, kada je obišao mjesto gdje je trebalo da počne izgradnja rusko-srpskog hrama, čije je osveštavanje prvobitno bilo “tempirano” za njegovu posjetu, koja je bila odložena u odnosu na prvobitni plan.

Tada je poručio da je “hram dokaz jakih prijateljskih veza srpskog i ruskog naroda, koje traju decenijama”.

Posljednja posjeta Lavrova BiH prije te je bila još 2009. godine.

“Noćni vukovi” kao ruski “ambasadori” u BiH

Ruska motociklistička grupa “Noćni vukovi”, bliska sa ruskim predsjednikom, posljednjih godina često posjećuje RS.

To bajkersko udruženje ima svoje članove u RS, a njihovi predstavnici su redovni gosti u Banjaluci na obilježavanju Dana RS, koji se u ovom entitetu proslavlja 9. januara svake godine, iako je Ustavni sud BiH ovaj praznik dva puta proglasio neustavnim.

Za Milorada Dodika oni tvrde da je kao i ruski lider Vladimir Putin, veliki prijatelj “Noćnih vukova”.

Tokom 2014. godine, ruski motociklisti su Dodiku, tadašnjem predsjedniku RS, prilikom susreta poklonili prsluk i džemper sa grbom RS i znakom “Noćnih vukova”.

Dvije godine kasnije su povodom Dana ruskih dobrovoljaca posjetili Višegrad na istoku BiH, da bi 26. juna krenuli u “Vidovdansku vožnju” zajedno sa motociklistima iz Rusije, Bjelorusije, Srbije, Crne Gore, Bugarske, Rumunije i Sjeverne Makedonije.

Vođa “Noćnih vukova”, Aleksandar Zaldostanov Hirurg, 9. januara 2018. povodom Dana RS, dobio je od Dodika Orden časti sa zlatnim zracima.

Orden je dobio “za naročito isticanje i afirmaciju ljudskih prava, toleranciji među ljudima i narodima, vladavini prava i sloboda, kao i jačanju prijateljskih odnosa između Ruske Federacije i Republike Srpske”.

U sklopu turneje “Ruski Balkan” tokom marta 2018. godine, “Noćni vukovi” su posjetili Banjaluku, Bijeljinu, Doboj, te Brčko.

Njihovom lideru, Zaldostanovu, kao i Saši Saviću, vođi ogranka ove motociklističke grupe u Srbiji, ulazak u zemlju je tada bio zabranjen.

Razlog je bila procjena da oni “predstavljaju opasnost po bezbjednost”.

U Banjaluci su obišli na kojoj je planirana izgradnja srpsko-ruskog kulturnog centra, obišli su i Saborni hram Hrista Spasitelja u centru grada.

Predsjednik Motofederacije Rusije Јevgenij Strogov tada je naveo da im je zadatak “širenje duhovne veze između naroda”.

Između ostalog, tada su posjetili i manastirski kompleks koji se u tom periodu gradio u ruskom stilu u blizini Doboja, na sjeveru BiH.

Iz Ambasade SAD u BiH je povodom dolaska “Noćnih vukova” rečeno da “ovakve posjete negativno utiču na stabilnost, beskorisne su i ne treba ih podržavati”.

Izgradnja hrama u Banjaluci

Rusko-srpski hram i kulturni centar u Banjaluci, u izgradnji od 2018, trebalo bi da bude svojevrstan “epicentar” saradnje ovog bh. entiteta i zvanične Moskve.

Gradi se na površini od 6.500 kvadratnih metara, a u planiranom kulturnom centru će se, kako je najavljeno, izučavati ruski jezik i drugi sadržaji.

Tadašnji ruski ambasador u BiH, Petar Ivancov, na početku izgradnje rekao je kako je inicijativu za izgradnju centra dao episkop banjalučki Jefrem, što je podržala humanitarna organizacija Imperatorsko pravoslavno palestinsko društvo, te predsjednik RS Milorad Dodik.

Prilikom polaganja kamena temeljca rečeno je kako će hram biti završen u roku od 18 mjeseci, ali je rok prolongiran.

Za hram koji se gradi na nekoliko stotina metara udaljenosti od Administrativnog centra Vlade RS, u septembru 2018. godine, entitetska Vlada odobrila je tri miliona maraka (1,5 miliona evra), te dodatnih milion maraka (pola miliona evra) u maju 2019. godine.

Odlukom Vlade od 10. februara, hram je stavljen na listu prioritetnih za finansiranje iz budžeta.

Ministrica spoljnih poslova BiH, Bisera Turković, tokom sastanka sa Sergejem Lavrovim u Sočiju u decembru 2021. je rekla da je “postignut konsenzus” o otvaranju kancelarije ruske ambasade u Banjaluci.

Tada je naglasila da “očekuje i donošenje odluke o otvaranju ruskih kulturnih i humanitarnih centara u BiH”.

Godine 2014. u Banjaluci je otkrivena bista posljednjem ruskom caru, Nikolaju II Romanovu, na inicijativu Imperatorskog palestinsko-pravoslavnog društva.

Na otkrivanju spomenika, prvog posvećenog ovom monarhu u Evropi, bio je tadašnji predsjednik RS Milorad Dodik i predstavnici Ruske Federacije.

Bista bivšeg ruskog cara nalazi se i u blizini Doboja, na sjeveru BiH. Otkrivena je 2017. godine u organizaciji Udruženja srpsko-ruskog prijateljstva i jedinstva pravoslavnih naroda i uz podršku Ambasade Rusije u BiH.